Çocuklarda Göz Muayenesi

Çocuklarda Göz Muayenesi

Prof. Dr. Nuray Akyol, Göz Doktoru

Bu yazıyı okumaya başladığınıza göre en azından bir çocuğunuz var ve göz doktorunun onu ne zaman görmesi gerektiği konusunda emin olmak istiyorsunuz! Peki o zaman şöyle başlayalım… Rutin muayeneleriniz esnasında çocuk doktorunuz bebeğinizin gözleri ile ilgili ne yapar ve hangi noktada bizim devreye girmemizi ister? Bir adım ötesinde, rutin göz muayenesinin amacı nedir, ne zaman bebeğinizin ya da çocuğunuzun rutin göz muayenesi için doğru zamandır?

Çocuk doktorunuz her sağlam çocuk muayenesi esnasında çocuğunuzun gözlerine de bakar ve kayma, konjenital anomali ya da normal olmayan bir başka bulguyla karşılaştığında göz hekimine gönderir. Ama hipermetropi, astigmatizma gibi dışardan bakılınca belli olmayan, dolayısıyla çocuk doktorunuzun değerlendiremeyeceği problemler de vardır ve işte bunlar için çocuğunuza rutin göz muayenesi yaptırmanız şarttır.

Biz göz hekimi olarak biz çocuğunuzu okula başlamadan 2 kez görmek isteriz: 12 ay civarında ve 4-5 yaş arasındaki rutin göz muayeneleriniz çocuğunuzun herhangi bir yakınması yokken yaptırmanız gereken kontrollerdir. Bu muayenelerin en önemli amacı çocuğunuzu göz tembelliğinden korumaktır. Çünkü yaşamın ilk 4 yılı görme için plastik periyod olarak adlandırdığımız dönemdir; doğumda görme henüz tam olarak gelişmemiştir; erişkindeki düzeyine 4 yaşlarında erişir. Bu dönemde görmeyi geçici olarak sekteye uğratacak her türlü neden çocuğun ilerideki görmesini kalıcı olarak etkileyebilir. Bu nedenlerin en önemli 3 tanesi ise kırma kusuru, şaşılık ve ortam opasitesidir. Bunları erken tanır ve tedavi edersek göz tembelliğinin gelişimini engellemiş oluruz.

Amerikan Çocuk Doktorları Birliği tarafından 12-24 ay arasında yapılması önerilen, diğer gelişmiş ülkelerde de 6 ay-36 ay arasında yapılan ilk muayenenin önemli bir bölümünü hikaye oluşturur. Çocuğun kendini ifade edemediği bu yaşta ailenin gözlemleri son derece önemlidir. Doktorunuz size çocuğunuzun prematür olup olmadığını, gözlerinde bir gariplik hissedip hissetmediğinizi, kapakta düşüklük, yorgun görünüm, sürekli ya da zaman zaman kayma, tek ya da iki gözde sulanma gözleyip gözlemediğinizi soracaktır. Uzaktan sizi tanıdığından, objeleri görmek için yüzüne yaklaştırması gerekmediğinden de emin olmak isteyecektir. Ayrıca anne-babada şaşılık, hipermetropi, tembellik gibi göz problemlerini de sorgulayabilir. Bu yaş muayenesinin olmazsa olmazı olan foto-tarama (photoscreening) gözbebeklerindeki kırmızı reflelerin yerini ve yoğunluğunu tespit ederek görmeyi tehdit eden durumlar hakkında oldukça güvenilir bilgiler sunan bir testtir. Tam olarak görme ölçümünün yerini tutmasa da konuşamayan çocuklarda son derece değerli bilgiler verir. Foto-tarama ile şaşılık, kırma kusurları retina anormallikleri (başta retinoblastom dediğimiz bir çocukluk çağı retina tümörü olmak üzere) ve ortam opasiteleri (katarakt vb) saptanabilir. Bu yaş grubundaki çocuğun görme değerlendirmesi her bir göz için ayrı ayrı objelere fiksasyon yapabilme ve takip edebilme yeteneği ile yapılır. Doktorunuz bu muayene esnasında basit yöntemlerle bebeğinizin görme yetisi hakkında fikir sahibi olmak isteyebilir veya şüphelendiği durumlarda daha detaylı yöntemlerle görmeyi ölçer.

Daha sonra bir göz feneriyle gözkapakları ve gözler değerlendirilir, özellikle gözkapaklarında asimetri, yaşarma, çapaklanma, göz kürelerinde normal olmayan herhangi bir görünüm kaydedilir. Bir sonraki basamak göz hareketlerinin değerlendirilmesidir. Şaşılık hayatın ilk yıllarında iki gözle birlikte (binoküler) görmenin gelişimini engelleyen en önemli problem olduğu için göz hareketlerinin değerlendirilmesi de çok önemlidir. Doktorunuz alternan kapama ve örtme-açma testleri dediğimiz, basit görünen ama pek çok olguda tanı koydurucu olan 2 testle başlayacak, gerek duyarsa başka şaşılık testleri de yapacaktır. Son olarak gözbebeklerinin simetrisi, yuvarlak olup olmadığı ve ışığa cevabını değerlendirdikten sonra gözbebeklerini bir damlayla genişleterek bebeğinizin retinasını da değerlendirir.

Çocuğunuzun ikinci göz muayenesi 4 yaşını tamamlayınca programlanmıştır. İlk yaşta yapılan testlere ek olarak, bu muayenede görme ölçümü yapılır. Bu yaşta çocuklar henüz harfleri ya da sayıları bilmedikleri için, resimler, E kartları, C kartları veya HOTV (bu 4 harften oluşan bir eşel) kullanılabilir. Eğer ilk denemede çocuğun görmesi ölçülemediyse veya muyene bulguları ile bağdaşmayacak kadar düşük ölçüldüyse eve bir E kartı verilir ve bir ay içinde tekrar kliniğe davet edilir. Gözdibi muayenesi de eğer bir nedenle ilk kontrolünde yapılamadıysa bu kontrolde yapılacaktır.

Özel durumlar

• Prematürite

32.haftadan daha küçük veya 1500gr’dan daha düşük doğum ağırlıklı bir bebek dünyaya getirdiyseniz, prematür retinopati adını verdiğimiz ciddi bir göz problemi açısından bebeğiniz yüksek risk altndadır. Bu bebekler doğuştan itibaren bu konuda uzmanlaşmış göz hekimlerince çok yakından (genellikle haftada bir) izlenirler, görmelerini tehdit eden bulgular saptanırsa laser ile veya cerrahi olarak tedavi edilirler. Biraz daha büyük haftada doğmuş bebekler (32-36 hafta veya 1500-2500gr) termde bebeklere göre biraz daha fazla riske sahip olmakla birlikte, eğer ilk haftadaki muyeneleri normalse takipleri doğumu izleyen birinci ayda başlayabilir. Bebeğinizin doğum haftası ve ağırlığına göre, yeni doğan uzmanı nasıl bir takip şeması izlemeniz gerektiği konusunda sizi bilgilendirecektir. Bu şemaya harfiyen uymanız, bebeğinizin gelecekteki görmesi açısından hayati önem taşır.

• Gözyaşı kanalı tıkanıklığı

Yaşamın ilk aylarında, genellikle tek gözlerinde sulanması ve sık tekrarlayan çapaklanması olan bebeklerin doğuştan gözyaşı kanalları tıkalı olabilir. Bebeğinizin böyle bir yakınması varsa, rutin muayene zamanını beklemeden bir an önce göz hekimine başvurmanızda yarar vardır. Çünkü başlangıçta basit önlemlerle giderilebilecek bu problemin çözümü için 9. aydan sonra genel anestezi altında basınçlı yıkama ve sonda uygulamasına, 3 yaşından sonra da ameliyata gerek duyulabilir.

• Şaşılık

Göz hekimine bir an önce başvurmanız gereken durumlardan biri de şaşılıktır. Bebeklerde doğuştan itibaren şaşılık olabilir, bu durum büyük olasılıkla çocuk doktorunuzun da dikkatini çekecek ve göz hekimine yönlendirecektir. Ancak devamlı olmayan, bebeğiniz yorgun ve uykuluyken ortaya çıkan bir şaşılık mevcutsa yine göz hekimine başvurmanız gerekir. Bu tür şaşılıklar çocuğun uyumuyla çoğu kez gizlenirler; yüksek ve/veya tek taraflı kırma kusurlarının habercisi olabilirler. Şaşılıkları erken tedavi edilen çocuklarda tembellik gelişmez ve binoküler (iki gözle) görebilirler.

UNUTMAYINIZ!

Çocuklar görme ile ilgili yakınmalarını ifade edemezler. Bu nedenle aşağıdaki durumlarda mutlaka göz hekiminden yardım isteyiniz:

• Kayma varsa,
• Daha iyi görmek için başını bir yana eğiyorsa ya da bir gözünü kapatıyorsa,
• Uykulu değilken gözlerini oğuşturuyorsa,
• Bir ya da iki gözü yaşarıyorsa,
• Yakın aktiviteden kaçınıyorsa,
• Uzak aktiviteden kaçınıyorsa, uzaktan sizi tanımakta zorlanıyorsa,
• Gözkapağı düşükse ve gözü/gözleri tam açılmıyorsa,
• Gözbebeğini siyahtan başka bir renkte görüyorsanız (beyaz, pembe, sarı, gri vb)
• Gözlerinde 2 günden daha uzun süren kızarıklık varsa,
• Çapaklanması varsa,
• Gözlerde öne doğru fırlamış görünüm varsa…